Từ A-Z về các bộ phận của đồng hồ nam cơ học

Đồng hồ cơ học là một kiệt tác của sự kết hợp giữa khoa học, nghệ thuật và kỹ thuật chế tác tinh xảo. Mỗi chiếc đồng hồ cơ học đều chứa đựng hàng trăm bộ phận nhỏ hoạt động hài hòa với nhau để tạo nên một cỗ máy đo thời gian chính xác. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ từ A đến Z về các bộ phận của đồng hồ nam cơ học, từ những chi tiết bên ngoài dễ nhận thấy đến các cơ cấu phức tạp bên trong.

Tổng quan về cấu trúc đồng hồ cơ học

Một chiếc đồng hồ cơ học có thể được chia thành ba phần chính:

Phần vỏ bên ngoài: Bảo vệ bộ máy bên trong và quyết định phần lớn thẩm mỹ của đồng hồ
Mặt đồng hồ: Hiển thị thời gian và các chức năng khác
Bộ máy (Movement/Caliber): Trái tim của đồng hồ, nơi diễn ra các hoạt động cơ học

Hãy cùng tìm hiểu chi tiết về từng bộ phận.

Phần vỏ bên ngoài

1. Case (Vỏ đồng hồ)

Vỏ đồng hồ là phần bao bọc và bảo vệ toàn bộ bộ máy bên trong. Vỏ đồng hồ thường được làm từ các chất liệu khác nhau:

Thép không gỉ (Stainless steel): Phổ biến nhất, bền và chống ăn mòn tốt
Vàng (Gold): Sang trọng, có thể là vàng nguyên chất hoặc vàng phủ
Titanium: Nhẹ, bền và chống trầy xước
Ceramic (Gốm): Chống trầy xước cao, nhẹ nhưng dễ vỡ khi va đập mạnh
Carbon composite: Siêu nhẹ, bền và hiện đại

2. Bezel (Vành đồng hồ)

Vành đồng hồ là phần viền nằm trên vỏ đồng hồ, bao quanh mặt kính. Tùy theo chức năng, bezel có thể:

Fixed bezel: Vành cố định, chỉ có tác dụng bảo vệ và trang trí
Rotating bezel: Vành xoay, thường có chia độ để tính toán thời gian (lặn, bay, v.v.)
Tachymeter bezel: Có thang đo tốc độ
Pulsometer bezel: Có thang đo nhịp tim
Telemeter bezel: Có thang đo khoảng cách

3. Crown (Núm điều chỉnh)

Crown là núm xoay ở bên cạnh đồng hồ, có các chức năng:

Lên dây cót cho đồng hồ (đối với đồng hồ lên dây thủ công)
Điều chỉnh giờ, phút, giây
Điều chỉnh ngày, thứ (nếu có)
Kích hoạt các chức năng đặc biệt (chronograph, alarm…)

Đồng hồ cao cấp thường có hệ thống crown được bảo vệ hoặc núm vặn khóa (screw-down crown) để tăng khả năng chống nước.

4. Pushers (Nút bấm)

Là các nút nhỏ bên cạnh vỏ đồng hồ, thường đi kèm với các đồng hồ có chức năng bấm giờ (chronograph). Các nút này dùng để:

Bắt đầu/dừng chức năng bấm giờ
Cài đặt lại (reset) chức năng bấm giờ
Kích hoạt các chức năng đặc biệt khác

5. Lugs (Chân vỏ)

Là phần nhô ra từ vỏ đồng hồ, dùng để gắn dây đeo. Lugs quyết định:

Độ vừa vặn của đồng hồ trên cổ tay
Kiểu dáng tổng thể của đồng hồ
Khoảng cách giữa các chân (lug width) quyết định loại dây đeo có thể sử dụng

6. Caseback (Nắp lưng)

Là phần nắp đậy mặt sau của đồng hồ, có thể:

Solid caseback: Nắp lưng đặc, thường được khắc logo, thông số kỹ thuật
Exhibition/Transparent caseback: Nắp lưng trong suốt làm từ sapphire, cho phép ngắm nhìn bộ máy bên trong
Screwed caseback: Nắp lưng vặn vít, tăng độ kín nước
Snap-on caseback: Nắp lưng gắn áp lực

Mặt đồng hồ

7. Dial (Mặt số)

Mặt số là phần hiển thị chính của đồng hồ, có nhiều kiểu dáng:

Sunburst dial: Mặt số có hiệu ứng tỏa tia từ trung tâm
Guilloché dial: Mặt số có hoa văn khắc chìm phức tạp
Enamel dial: Mặt số tráng men, đòi hỏi kỹ thuật cao
Sandwich dial: Mặt số hai lớp chồng lên nhau
Meteorite dial: Làm từ đá thiên thạch, có vân đặc trưng

8. Hands (Kim đồng hồ)

Kim đồng hồ có nhiều kiểu dáng và chức năng khác nhau:

Hour hand: Kim giờ, ngắn nhất
Minute hand: Kim phút, dài hơn kim giờ
Second hand: Kim giây, mảnh nhất và dài
Chronograph hands: Kim đo thời gian của chức năng bấm giờ
GMT/Second timezone hand: Kim chỉ múi giờ thứ hai
Retrograde hands: Kim chạy theo cung và quay về điểm xuất phát

Kim đồng hồ cao cấp thường được làm thủ công, đánh bóng và xử lý nhiệt để có màu xanh đặc trưng hoặc được phủ chất phát quang.

9. Indices/Markers (Cọc số/Vạch chỉ giờ)

Là các chỉ báo trên mặt số để đánh dấu giờ:

Arabic numerals: Số Ả Rập (1, 2, 3…)
Roman numerals: Số La Mã (I, II, III…)
Baton indices: Vạch chỉ giờ hình thanh
Dot indices: Vạch chỉ giờ hình chấm
Diamond indices: Vạch chỉ giờ là kim cương (trên đồng hồ cao cấp)

10. Crystal (Mặt kính)

Mặt kính bảo vệ mặt số và kim đồng hồ, có các loại:

Acrylic crystal: Kính nhựa, rẻ, nhẹ, dễ xước nhưng dễ đánh bóng
Mineral crystal: Kính khoáng, cứng hơn acrylic nhưng vẫn có thể bị xước
Sapphire crystal: Kính sapphire nhân tạo, cực kỳ cứng, chống xước tốt nhất
Hardlex: Kính cứng đặc biệt của Seiko, cứng hơn mineral nhưng rẻ hơn sapphire

Mặt kính thường được phủ lớp chống phản chiếu (AR coating) để tăng độ rõ nét khi đọc giờ.

11. Subdials (Mặt số phụ)

Là các mặt số nhỏ nằm trên mặt số chính, thường có các chức năng:

Small seconds: Hiển thị giây
24-hour indicator: Hiển thị chế độ 24 giờ
Power reserve indicator: Hiển thị lượng năng lượng còn lại
Chronograph counters: Đo phút, giờ của chức năng bấm giờ
Day/Date/Month indicators: Hiển thị ngày, thứ, tháng

12. Date Window (Cửa sổ ngày)

Là ô hiển thị ngày trên mặt số, có nhiều kiểu:

Standard date window: Cửa sổ ngày thông thường
Cyclops date: Cửa sổ ngày có thấu kính phóng đại (đặc trưng của Rolex)
Big date: Cửa sổ ngày lớn (đặc trưng của Glashütte Original, A. Lange & Söhne)
Panorama date: Cửa sổ ngày toàn cảnh

Bộ máy (Movement/Caliber)

13. Mainspring (Dây cót)

Là lò xo chính, đóng vai trò như “pin” của đồng hồ cơ học:

Lưu trữ năng lượng khi được lên dây
Giải phóng năng lượng từ từ để vận hành đồng hồ
Chất lượng và chiều dài của dây cót ảnh hưởng đến power reserve

14. Barrel (Thùng chứa dây cót)

Là bộ phận chứa và bảo vệ dây cót:

Giữ cho dây cót cuộn lại an toàn
Trong đồng hồ cao cấp, có thể có nhiều barrel để tăng power reserve
Barrel arbor là trục trung tâm để cuộn dây cót

15. Gear Train (Hệ thống bánh răng)

Hệ thống bánh răng truyền năng lượng từ barrel đến escapement:

Center wheel: Bánh răng trung tâm, điều khiển kim phút
Third wheel: Bánh răng thứ ba
Fourth wheel: Bánh răng thứ tư, thường quay một vòng mỗi phút
Escape wheel: Bánh răng thoát, tương tác với pallet fork

Chất lượng bánh răng, số lượng răng và độ tinh xảo của chúng ảnh hưởng trực tiếp đến độ chính xác của đồng hồ.

16. Escapement (Bộ thoát)

Là “trái tim” của đồng hồ cơ học, điều chỉnh việc giải phóng năng lượng từ dây cót:

Escape wheel: Bánh răng thoát
Pallet fork: Càng thoát, tương tác với bánh răng thoát
Lever: Đòn bẩy, kết nối pallet fork với balance wheel

Bộ thoát phổ biến nhất là Swiss lever escapement. Các loại khác bao gồm co-axial escapement (Omega), detent escapement và constant-force escapement.

17. Balance Wheel (Bánh xe cân bằng)

Là “nhịp tim” của đồng hồ, dao động đều đặn để đo thời gian:

Dao động với tần số cụ thể (thường là 28,800 vph – vibrations per hour)
Tần số càng cao, đồng hồ càng chính xác
Chịu ảnh hưởng bởi nhiệt độ, trọng lực và từ trường

18. Hairspring (Lò xo cân bằng)

Là lò xo siêu mảnh gắn với balance wheel:

Giúp balance wheel quay ngược lại sau mỗi dao động
Thường làm từ hợp kim đặc biệt như Nivarox
Trong đồng hồ cao cấp, có thể làm từ silicon để chống từ trường

19. Shock Protection System (Hệ thống chống sốc)

Bảo vệ các bộ phận nhạy cảm khỏi va đập:

Incabloc: Hệ thống phổ biến nhất
KIF: Sử dụng trong nhiều đồng hồ Thụy Sĩ
Parachrom: Hệ thống độc quyền của Rolex
Diashock: Hệ thống của Seiko

20. Jewels (Chân kính)

Là các viên đá quý nhỏ (thường là ruby tổng hợp) đặt tại các điểm ma sát:

Giảm ma sát giữa các bộ phận kim loại
Tăng độ chính xác và tuổi thọ của đồng hồ
Số lượng jewels thường từ 17 đến 23 hoặc nhiều hơn trong bộ máy phức tạp

21. Plates and Bridges (Mâm và Cầu)

Là khung cơ bản giữ các bộ phận của bộ máy:

Main plate: Mâm chính, nền tảng để gắn các bộ phận khác
Bridges: Cầu, giữ các bộ phận cụ thể như balance wheel, barrel
Thường được trang trí bằng Côtes de Genève, perlage hoặc các họa tiết khác

22. Winding Mechanism (Cơ chế lên dây)

Có hai loại cơ chế lên dây chính:

Manual winding: Lên dây thủ công thông qua crown
Automatic winding: Lên dây tự động nhờ rotor quay khi đồng hồ chuyển động

23. Rotor (Bánh đà tự động)

Chỉ có trong đồng hồ automatic, là bộ phận quay tự do khi đồng hồ chuyển động:

Thường làm từ kim loại nặng như vàng hoặc bạch kim để tăng hiệu quả
Có thể được trang trí tinh xảo
Có thể là rotor trung tâm (central rotor) hoặc micro-rotor (gắn trong bộ máy)

24. Complications (Các chức năng phức tạp)

Là các chức năng bổ sung ngoài việc hiển thị giờ, phút, giây cơ bản:

Chronograph: Chức năng bấm giờ
Calendar: Lịch (đơn giản, hàng năm, vĩnh cửu)
Moon phase: Hiển thị pha mặt trăng
GMT/Second timezone: Hiển thị múi giờ thứ hai
Tourbillon: Cơ chế chống trọng lực
Minute repeater: Đồng hồ điểm chuông
Perpetual calendar: Lịch vĩnh cửu

Mỗi complication đều yêu cầu các bộ phận và cơ chế riêng, làm tăng độ phức tạp của bộ máy.

Cách phân loại bộ máy đồng hồ cơ học

Theo cách lên dây

Manual (hand-wound): Đồng hồ lên dây thủ công
Automatic (self-winding): Đồng hồ lên dây tự động
Hybrid: Kết hợp cả hai cơ chế

Theo xuất xứ và phong cách

Swiss: Bộ máy Thụy Sĩ, nổi tiếng với độ chính xác và hoàn thiện cao
German: Bộ máy Đức, nổi tiếng với thiết kế ba phần tư plate và trang trí Glashütte
Japanese: Bộ máy Nhật, nổi tiếng với độ tin cậy và giá trị cao
In-house: Bộ máy được thiết kế và sản xuất hoàn toàn bởi nhà sản xuất đồng hồ
ébauche: Bộ máy cơ bản được mua từ nhà cung cấp và hoàn thiện bởi thương hiệu

Bảo dưỡng và chăm sóc đồng hồ cơ học

Lên dây đúng cách

Đối với đồng hồ lên dây thủ công: Lên dây đều đặn mỗi ngày, tránh lên quá căng
Đối với đồng hồ automatic: Đeo thường xuyên hoặc sử dụng watch winder khi không đeo

Bảo dưỡng định kỳ

Nên bảo dưỡng đồng hồ cơ học mỗi 3-5 năm
Bảo dưỡng bao gồm: vệ sinh, dầu mỡ, kiểm tra và hiệu chỉnh
Luôn sử dụng dịch vụ của thợ được chứng nhận hoặc trung tâm bảo hành chính hãng

Các lưu ý khi sử dụng

Tránh để đồng hồ gần nam châm hoặc thiết bị tạo từ trường mạnh
Tránh va đập mạnh, đặc biệt với các bộ máy phức tạp
Không điều chỉnh ngày giữa 9 giờ tối và 3 giờ sáng (khi cơ chế đổi ngày đang hoạt động)
Tránh môi trường có độ ẩm cao khi đồng hồ không có khả năng chống nước tốt

Các thương hiệu nổi tiếng và đặc trưng bộ máy

Rolex: Bộ máy in-house với khả năng chống sốc, chống từ, chống nước xuất sắc
Omega: Bộ máy Co-Axial với escapement cải tiến, chống từ trường mạnh
Patek Philippe: Bộ máy siêu mỏng, hoàn thiện tinh xảo với Seal Patek Philippe
A. Lange & Söhne: Bộ máy German style với plate làm từ German silver, trang trí thủ công
Grand Seiko: Bộ máy Spring Drive kết hợp cơ học và điện tử, độ chính xác cực cao
Jaeger-LeCoultre: “Nhà máy của các bộ máy”, cung cấp bộ máy cho nhiều thương hiệu cao cấp
Zenith: Bộ máy El Primero với tần số cao 36,000 vph

Kết luận

Đồng hồ cơ học nam là sự kết hợp hoàn hảo giữa kỹ thuật và nghệ thuật, với hàng trăm bộ phận nhỏ hoạt động hài hòa để tạo nên một công cụ đo thời gian đáng tin cậy. Hiểu biết về các bộ phận của đồng hồ cơ học không chỉ giúp bạn đánh giá đúng giá trị của chiếc đồng hồ mà còn giúp bạn chăm sóc và bảo dưỡng nó đúng cách, kéo dài tuổi thọ của một kiệt tác công nghệ đã tồn tại hàng trăm năm.

Dù công nghệ có phát triển đến đâu, đồng hồ cơ học vẫn giữ được vị trí đặc biệt trong lòng những người đam mê đồng hồ nhờ vào sự tinh xảo, bền bỉ và giá trị thẩm mỹ vượt thời gian của nó.

Câu hỏi thường gặp

1. Đồng hồ cơ học có độ chính xác như thế nào?

Đồng hồ cơ học thường có sai số từ -4 đến +6 giây/ngày đối với bộ máy đạt chuẩn Chronometer, cao hơn so với đồng hồ quartz nhưng vẫn đủ chính xác cho sử dụng hàng ngày.

2. Tại sao đồng hồ cơ học lại đắt hơn đồng hồ quartz?

Đồng hồ cơ học đắt hơn vì quá trình sản xuất phức tạp, đòi hỏi kỹ năng thủ công cao, số lượng bộ phận nhiều và cần kiểm tra, hiệu chỉnh kỹ lưỡng.

3. Làm thế nào để biết đồng hồ cơ học cần được bảo dưỡng?

Dấu hiệu cần bảo dưỡng bao gồm: độ chính xác giảm (sai số thời gian lớn), khó lên dây, âm thanh lạ từ bộ máy, hoặc đã quá 5 năm kể từ lần bảo dưỡng trước.

4. Có nên để đồng hồ automatic trong watch winder khi không đeo?

Nếu bạn không đeo đồng hồ automatic trong một thời gian dài, watch winder là một giải pháp tốt để giữ cho bộ máy hoạt động và các chức năng như lịch vẫn chính xác.

5. Tuổi thọ của đồng hồ cơ học là bao lâu?

Với sự bảo dưỡng đúng cách, đồng hồ cơ học có thể hoạt động tốt trong hàng chục năm, thậm chí hàng trăm năm, và trở thành tài sản có thể truyền qua nhiều thế hệ.